Anti Lag Sistemi (ALS) nasıl çalışır? Turbo boşluğunu nasıl önler?

0
2581
anti lag sistemi nasıl çalışır avantaj dezavantaj

Birinci bölümünde Anti Lag Sistemi’nin ne olduğunu ve neden kullanıldığını anlattığımız 2 bölümlük yazı dizimizin, ikinci yani son bölümünde teknik detaylara gireceğiz. Bu doğrultuda sistemin nasıl çalıştığını, çeşitleri ve avantaj – dezavantajlarının yanında, en çok merak edilen konu olan egzozdan çıkan çatırtı patırtı seslerinin nasıl ve neden çıktığını da anlatacağız.

Ateşleme Geciktirici Anti Lag Sistemi nasıl çalışır?

Farklı tipte ALS uygulamaları ve bu uygulamalara alternatif olan turbo ile doğrudan ilgili olmayan, tabir-i caiz ise idareten bazı sistemler (D-Valve) de yer alsa da, en yaygın olarak uygulanan ve çatırtı patırtı sesine neden olan Anti Lag Sistemi ateşleme geciktirme görevi olan sistemdir diyebiliriz.

Ancak burada kilit ifade olan ateşleme gecikmesini kavrayabilmek için içten yanmalı motorların çalışma prensibine çok kısa bir şekilde göz atmak gerekiyor. Bu doğrultuda “Üst Ölü Nokta” ifadesi oldukça önemli. Kısaca ÜÖN; Pistonun silindir içinde ulaşabildiği en üst nokta olarak da basit bir şekilde ifade edilebilir.

anti lag sistem ateşleme gecikmesi
Ateşleme gecikmesi ve Anti Lag Sistemi (ALS) ile olan ilişkisi

Yukarıdaki çizimden de görüleceği gibi; Normal bir çalışma rejimine sahip içten yanmalı motorda, piston ÜÖN’ya gelince ateşleme gerçekleşir. Silindir içinde piston tarafından sıkıştırılmış hava-yakıt karışımı tutuşur ve oluşan patlama sonucunda da piston aşağı itilir. Sonuç olarak iş elde edilir, krank mili döner, hareket şanzıman vasıtasıyla tekerleklere aktarılır. Normal olarak ifade edilebilecek bu rejimde, ateşleme esnasında krank milinin açısı dik konumdadır ve 0° (Sıfır derece) olarak ifade edilir.

Diğer taraftan Anti Lag Sistemi’nde (ALS); Hava-yakıt karışımı, krank mili 35°-45° açısına sahipken ateşlenir. Bu durumda piston aşağı doğru hareket etmiştir ve bu nedenle de ateşleme ÜÖN’dan daha aşağı bir konumda gerçekleşir.

Burada en önemli noktayı belirtmek gerekiyor; Ateşleme gecikmesi sonucu silindirler içerisinde mevcut-hava yakıt karışımı yer aldığı gibi, gecikme nedeniyle fazladan hava ve yakıt da silindirler içerisine eklenmeye devam eder. Bu durum emme supabının bir miktar açık kalması ve de yakıt püskürtülmesi ile mümkün olur. Sonuç olarak birim hacimde daha fazla hava ve yakıt olacağı için karışım zenginleşir. Tüm bu işlemler Motor İşletim Sistemi – ECU tarafından yönetilir ve ALS çalışma prensibinin bir parçasıdır.

Burada akıllara ECU’nun ALS için ne zaman ve nasıl komut aldığı gelebilir;

Sürücü ne zaman ki ayağını gazdan çeker, ECU bu durumu bir komut olarak algılar ve ALS’yi devreye sokar. Örneğin; Ralli Aracı sürücüsü sert bir viraja geldiğinde ayağını gazdan çektiği anda komut gelir, ateşleme gecikmesi yaşanır ve silindirler mevcutta bulunanın üstüne hava-yakıt karışımı ile dolmaya devam eder. Bu sayede yukarıdaki paragrafta da belirttiğimiz şekilde, silindirler içinde daha zengin bir hava-yakıt karışımı yer alır.

Ateşleme gecikmesi turbo boşluğunu nasıl engelliyor?

Silindirler içerisinde ateşleme gecikmesinden kaynaklı olarak iyiden iyiye zenginleşen ve birim hacimdeki miktarı artan hava-yakıt karışımı, daha sonra ateşlenir. Tam da bu anlarda egzoz supabı açılmaya başlar. Egzoz gazları ile birlikte önemli bir bir miktar tutuşmamış hava yakıt karışımı da egzoz manfiolduna kaçar. Ancak zengin karışımın etkisi ile hem egzoz gazlarının hem de hava-yakıt karışımının sıcaklığı normalden çok daha yüksektir.

İşte tam da burada, yanmamış hava-yakıt karışımı, çok yüksek sıcaklığın etkisi ile egzoz manfioldunda tutuşur. Bu durum egzoz manifoldunda basıncın artmasına neden olur. Turbo sistemi ise bilindiği gibi egzoz manifoldu çıkışında yer almaktadır. Yüksek sıcaklık nedeniyle manifoldta yanma sonucu oluşan bu yüksek basınç, ayak gazdan çekildiği andan tibaren turbonun yavaşlamasını engeller. Sürücü tekrar gaz pedalına bastığında ise turbo pervanesi bu sayede zaten dönmektedir ve turbo boşluğunun en alt düzeyde olması sağlanır.

anti lag sistemi - turbo nasıl çalışır
Turbo sisteminin çalışma prensibi

Anti Lag Sistemi’nde egzozdan neden çatırtı patırtı sesleri gelir?

Biz üst paragrafta belirttiğimiz şekilde; yanmamış hava-yakıt karışımının egzoz manifoldunda aniden yanması, bu çatırtı patırtı ve ateş edermiş gibi seslerin ortaya çıkmasına neden olur. Ayrıca sadece ses değil, özellikle ralli araçlarından egzoz sisteminin neredeyse düz boru şeklinde olması nedeniyle, yanma ateşinin egzoz uçlarından çıkmasına da şahit olunabilir.

Aşağıdaki videoda hem sesler güzel bir şekilde duyulabilir hem de egzoz ateşi görülebilir. Burada dikkat edilmesi gereken, seslerin tam da sürücünün viraj için gaz kestiği veya ayağını vites değişimi için gazdan çektiği anlarda ortaya çıkmasıdır.

Anti Lag Sistemi’nin avantaj ve dezavantajları nelerdir?

Bu sistemin tek avantajı turbo boşluğunu çok düşük düzeye indirmesidir. Ancak dezavantajları çoktur. Ateşleme gecikmesi sonucu oluşan yanma oldukça yüksek bir sıcaklığa neden olur ve bu da başta turbo olmak üzere piston ve supabların ömrünü kısaltır. Zaten bu nedenle günlük kullanılan araçlar için uygun değildir. Uygulamaları vardır ancak motorun genel ömrünü ciddi oranda kısaltır. Zaten bu nedenle motor ömrünün çok geri planda olduğu Ralli ve çeşitli yarış araçlarında tercih edilirler.

İkinci Hava Püskürtme Anti Lag Sistemi (Secondary Air Control) nedir?

Bu arada zararsız ancak daha karmaşık ve pahalı bir sistem olan İkinci Hava Püskürtme Anti Lag sisteminden de bahsetmekte fayda var. Bu sistemde herhangi bir ateşleme gecikmesi yer almıyor ve turbo boşluğu, turbonun emdiği havanın ihtiyaç olduğu zaman bir by-pass hattı ile turboya gönderilmesi ile engelleniyor.

Bu hava sayesinde, ayak gazdan çekildiği zaman etkisi azalan ve turbo pervanesini döndürmekte zorlanan egzoz gazlarına takviye olarak emilen havanın bir kısmı turbonun hemen önüne gönderiliyor. Bu sayede de turbo pervanesinin dönmesi ve hazır durumda olması sağlanıyor.Bahsi geçen bu hava daha sonra egzoz gazları ile karışarak atılıyor.

Bu sistem de diğer Anti Lag sisteminde olduğu gibi ECU tarafından kontrol ediliyor ve motor devrinin ani bir şekilde düşmesinin hemen ardından devreye giriyor. Ancak egzoz manifoldunda herhangi bir yanma olmadığı için çatırtı patırtı sesleri de meydana gelmiyor.

ikinci hava anti lag sistemi
İkinci Hava Anti Lag Sistemi – Kırmızı: Egzoz hattı, Koyu mavi: Emme hattı, Açık mavi: İkinci Hava Anti Lag Sistemi