Ağır vasıta ve bazı hafif ticari araçlarda yer alan Retarder sistemleri yazı dizimizin bu bölümünde Egzoz freni konusuna değineceğiz. 1.bölümünde Retarder’ın ne olduğunu, ne işe yaradığını ve avantajlarını izah etmiş, farklı tiplerini listelemiştik. 2.bölümde ise farklı tiplerinin çalışma prensiplerini ayrı ayrı anlatarak detaylandırmaya başlamış ve bu doğrultuda birincil retarder sistemlerinin en etkili tipi olan Motor Freni konusunu ele almıştık. Şimdi ise yine birincil retarder sistemlerinden motor freninin bir tipi olarak da sınıflandırılabilen ve daha hafif frenleme özellikleri ile bilinen egzoz frenini namı-ı diğer Back Pressure konusunu izah etmeye çalışacağız.
İlk olarak şunu belirtmekte fayda var; Birçok ağır vasıtada Jake Brake olarak da adlandırılan Motor Freni Retarder sistemleri yer alırken, şimdiki konumuz Egzoz Freni Retarder sistemleri, hem ağır vasıtalarda hem de bazı küçük ve orta büyüklükteki hafif ticari araçlarda da yer alabilmektedir. Ayrıca motor freninin bir tipi olarak da sınıflandırılabilmektedir. Motor frenine göre daha basit ve ucuz bir mekanizmadır ancak yavaşlatma etkisine de daha düşüktür. Son 2 cümleden de anlaşılabileceği gibi farklı bir çalışma prensibine sahip, hafif özellikli daha basit ve ucuz bir motor frenidir de denilebilir.
Sesi ise motor frenine benzemekle beraber daha düşük düzeydedir. Çalışma mekanizması ile doğru orantılı olarak sanki akışı kısmışçasına bir pırlama sesi gelir. Aşağıdaki videoda bu sesi yüksek kapasiteli bir pikap modelinde güzel bir şekilde dinleyebilirsiniz.
Egzoz Freni Retarder nasıl çalışır?
Bir önceki bölümümüzde Motor Freni Retarder sisteminin kokpitten devreye alınabilen bir nevi değişken supap mekanizması olduğundan bahsetmiştik. Egzoz Freni Retarder sistemi ise daha farklı bir çalışma mekanizmasına sahiptir ve motorun kendi bünyesinde değil, adından da anlaşılacağı gibi egzoz hattında yer alır. Ayrıca çalışma prensibi olarak da motor freni ile hemen hemen ters bir yapıya sahiptir.Hatırlanacak olursa motor freninde; yakıt püskürtmesi engellenerek silindirler içerisine giren hava kontrollü bir şekilde egzoz supabından atılıyordu ve oluşan vakum etkisi nedeniyle motorun hareketi, dolayısı ile de aracın hızı yavaşlatılıyordu.
Egzoz freninde ise;
silindirlerden atılan egzoz gazlarının akışı, manifold çıkışında yer alan açılıp kapanır bir klape mekanizması ile kısılarak silindirler içerisinde sıkışma sağlanıyor. Bu sayede de pistonlar üzerinde hareketin tersi yönünde, egzoz gazları vasıtasıyla bir basınç yaratılıyor. Yani atılması gereken egzoz gazları tam olarak atılamadığı için pistonların, dolayısı ile de krank mili hareketi kısıtlanmış oluyor. Bu duruma basit bir şekilde “Back Pressure” işlemi de denilebilir.
Egzoz freni (Back Pressure) Retarder tertibatı
Tabii burada vurgulanması gereken önemli noktalar da mevcut; Egzoz freni genellikle ayak gazdan çekildiği zaman devreye giriyor ve motorda yakıt akışının kesilmesi gerekiyor. Aksi takdirde hem tüketim yükselmesine, hem turbo yatağı ve kanatçıklarının zarar görmesine, hem de motorun aşırı basınç altında kalmasına neden olabilirdi.
Ayrıca bahsettiğimiz bu klape mekanizması hiçbir zaman tam olarak kapanmıyor. Bir miktar egzoz gazı sistemden atılmaya devam ediliyor. Tam kapanma durumu olsaydı motor ve egzoz sisteminde gerçekleşen aşırı basınç artışı motorun büyük zarar görmesine yol açabilirdi.
Bu arada böyle bir sistemde motordan gelen pırlama sesinin nasıl çıktığı merak edilebilir. Klape sisteminin en güçlü egzoz freni şiddetinde bile tam olarak kapanmaması ve bir miktar basınçlı egzoz gazının akışının kısıtlanması nedeniyle bu ses çıkmaktadır. Ayrıca pistonlar üzerindeki egzoz gazı baskısının da etkisi vardır.
Sonraki bölümlerde ülkemizde genel söylenişi ile Retarder olarak anılan Hidrodinamik ve Elektromanyetik hız kesici sistemlerini işleyeceğiz.
Güç birimleri bazen kafa karışıklığına neden olabilmektedir. Farklı otomobil broşürleri ve teknik verileri incelendiği zaman bazı modellerin motor gücü HP birimi ile verilirken bazı...
