Start/Stop sistemi turboya zarar verir mi?
- Motoru ilk çalıştırma
Özellikle akşam-sabah arasında bırakılan araçların motor yağı motorun içinden aşağı süzülerek kartere birikir. Ayrıca motorun ısısı nedeniyle incelmiş olan motor yağı uzun bekleme sonrası kalınlaşır. Hem karterde birikmiş olması hem de kalınlaşması nedeniyle de sabah ilk çalıştırma sırasında motor parçalarına hemen ulaşamaz ve metalin metale yağsız bir şekilde sürtmesi dolayısı ile aşınmalar da en yoğun olarak bu zamanlarda gerçekleşir.
Turbo motorlarda ise bu durum atmosferik motorlardan daha belirgin bir şekilde gerçekleşir. Motor yağı turbo sistemindeki pervane (türbin ve kompresör) yataklarını da yağladığı için ilk çalıştırmada yağ bu yataklara hemen ulaşamaz. Bunun sonucu olarak da pervaneler yağ olmadan yataklarda dönmeye başlayabilir ve aşınma meydana gelir. Zaten turbo sistemlerde en fazla yatak aşınma sorunları ile karşılaşılır.
Turbo motorlarda intercooler ne işe yarar?
Yatak aşınmasının olmaması için ise aracı çalıştırıp en fazla 5-10 saniye beklendikten sonra düşük devir ile yola çıkmak gereklidir. Ancak yol alırken motor devrinin mümkün olan en alt seviyede tutulması ve turbonun en az şekilde devreye girmesi gereklidir. Bu sayede motor yağı ısınıp gerekli inceliğe kavuşur ve turbo da dahil olmak üzere motor sistemindeki her noktaya ulaşır. Yağ gerekli sıcaklığa ulaşınca da normal şekilde kullanıma geçilebilir.
Yapılabilecek en kötü kullanım ise yola çıkar çıkmaz yüksek devir ile aracı sürmektir. Bunun sonucu olarak yataklarında yeterli yağ olmaksızın türbin ve kompresör hızlı bir şekilde dönmeye başlar ve yüksek miktarda aşınma meydana gelir. Bu şekilde sürekli kullanılmış bir aracın turbo sistemi aşınmalardan dolayı 20.000km’de bile arıza çıkarabilir.
- Motoru stop etme
Turbo sisteminin motor yağlama sistemi vasıtasıyla yağlandığından yukarıda bahsetmiştik. Bu nedenle motor yağlandığı sürece turbo sistemi de yağlanır. Ancak motor stop edildiğini anda yağlama işlemi de biter. Diğer taraftan türbin ve kompresör pervaneleri motor kapatılsa bile serbest olarak kendi hallerinde bir süre daha dönmeye devam ederler. Daha rahat anlaşılması için bu duruma bir örnek verelim. Çocukların oynadıkları rüzgar gülleri rüzgarlı bir havada hızlı bir şekilde döner ancak rüzgar kesildiği zaman dış bir kuvvet olmazsa belki 1-2 dakika daha yavaşlayarak dönmeye devam eder.
Turbo boşluğunu azaltacak 3 yeni teknoloji
Turbo pervanelerinin bu şekilde dönmesi ise motor kapatıldığı zaman istenmeyen bir durumdur ancak turbonun yapısı nedeniyle de kaçınılmazdır. Yağlama olmadan dönen pervaneler sonucu ise türbin ve kompresör mili ile yataklarında aşınmalar meydana gelir. Bu duruma engel olmak için ise turbonun devrede olmadığı ancak yağlamanın devam ettiği rölanti devirlerinde aracı bir süre çalıştırmak gereklidir. Bu sayede turbonun yağlama işlemi devam ederken yeterli egzoz gazı basıncını alamayan türbin pervanesi kendi halinde bir süre sonra duracaktır. İşte bundan dolayı Özellikle yüksek devirli bir kullanım sonrasında araç stop edilecekse motorun yağlamaya devam etmesi ve turbonun da durmasının beklenmesi için en az 30-60 saniye arasında motor rölantide çalışır şekilde bırakılmalıdır. Ancak aracın duracağı yere düşük devir ile gelindiyse bu bekleme süresi 10-30 saniye arasına düşürülebilir.
Yapılacak en kötü kullanım şekli ise özellikle yüksek devirli bir kullanım sonrası motoru aniden stop etmektir. Bu tarz kullanım sonucu 150.000devir/dakika hıza çıkabilen pervaneler durana kadar yağsız bir şekilde döner ve mil yatağına zarar verir. Bu şekilde sürekli kullanılmış bir aracın turbosu aşınmalardan dolayı 10.000km’de bile arıza çıkarabilir.
Yağın yapısı sonucu arızalar
Motoru ilk çalıştırma ve motoru stop etme başlıkları türbin ve kompresör pervanelerin yağsız kalması ve dolayısı ile aşınması ile alakalıydı. Şimdi ise yağın yapısından kaynaklanan sorunlardan bahsedeceğiz.
- Bakım zamanı
Motor yağının sürtünmeyi azaltmak, sıcaklığı düşürmek, motoru temizlemek, sessiz çalışma ve kompresyon muhafaza gibi görevleri vardır. Bu parametrelerden sürtünmeyi azaltma, motoru temizleme ve sıcaklığı düşürme işlevleri turbo sistemlerini doğrudan etkiler. Motor yağlarının kullanım süresi genellikle 7.500km-30.000km aralığında değişir. Turbo sistemlerde kullanılması şart olan yarı sentetik veya mümkünse tam sentetik motor yağları ise genellikle 15.000km-30.000km arasında kullanım süresine sahiptir.
Motor yağlama sistemi nedir? Nasıl çalışır?
Kullanım süresi geçen motor yağının hem yağlama özelliği ve sıcaklığı düşürme etkisi düşüktür hem de içerisinde motorun çeşitli parçalarından kopan mikron boyutunda metal parçaları bulunur. Ancak kirlenmiş ve özelliğini kaybetmiş yağ ile turbo sistemi de yağlanmak zorundadır. Aşırı yüksek sıcaklıklara çıkan turbonun soğuması zorlaşır, yataklarına metal parçaları girer ve yağlama özelliği azalan yağ nedeniyle de sürtünmeler artar. Bunun sonucu olarak da turbo yatakları aşınmaya başlar. Tüm bu nedenlerden dolayı motor yağı bakım aralığını geçirmek motordan daha hassas bir sistem olan turbo beslemeyi erken aşındırır.
- Motor yağı tipi
Turbo beslemenin motordan daha hassas bir sistem olduğundan bir önceki maddede bahsetmiştik. Bu nedenle kullanılan motor yağının da daha hassas olması gereklidir. Bu doğrultuda mineral yağların turbo beslemeye sahip motorlarda kullanılması sakıncalıdır. Gerek viskozite değerleri gerekse de yüksek sıcaklıklara dayanımları yarı sentetik ve tam sentetik yağlardan kötüdür. Özellikle yüksek sıcaklıklarda özelliğini koruyabilen ve daha düşük viskoziteye sahip tam sentetik yağlar turbo sisteminin daha rahat ve verimli çalışmasına katkıda bulunur. Bu nedenlerden dolayı turboya sahip motorlarda mineral yağ kullanmak tavsiye edilmez ve en azından yarı sentetik yağ kullanmak gereklidir ancak en sağlıklısı tam sentetik yağlardır.
Turbo motor dediğimiz şey aslında turbo besleme eklenmiş ve bu şekilde uyarlanmış atmosferik bir motordur. Turbo sistemi de motorun kendisinden daha hassas çalışma karakterine sahip bir eklentidir. Ayrıca her ikisinin de yağlanması aynı motor yağı ile gerçekleştiği için bu konuda turbo sisteminin hassasiyetinin referans alınması gereklidir. Bu nedenle turbo beslemenin uzun ömürlü olabilmesi ve sorun çıkartmaması için yukarıda nedenleri ile beraber açıkladığımız maddeleri özetleyelim;
Turbo ile Kompresör (Supercharger) arasındaki farklar nelerdir?
- İlk çalıştırma sonrası hareket etmeden önce 4-5 saniye beklenilmeli ve turbo devrede değilken yağın turbo sistemine erişmesi beklenmeli
- İlk çalıştırma sonrası hareket edilince motor yağı ısınana kadar yüksek motor devirlerine çıkılmamalı
- Araç stop edilmeden önce 30-60 saniye rölantide çalıştırılmalı
- Motor yağı ve hava filtresi değiştirme zamanı geçirilmemeli
- En azından yarı sentetik ancak mümkünse tam sentetik yağ kullanılmalı
- Mineral motor yağından uzak durulmalı
