Geri vites ile yol alırken özellikle belli bir hızın üzerinde çıkan yüksek ses, uğultu, vınlama veya her ne derseniz; birçok kişinin dikkatini çekmiştir. Bir araçta geri vitesin de ileri vitesler ile aynı şanzıman bünyesinde bulunduğu düşünülürse bu ses çoğu zaman kafalarda soru işareti yaratıyor olabilir. Biz de bu durumun teknik nedenlerini sizlere izah etmeye çalışacağız.
Şanzıman veya vites kutusu dediğimiz parça aslında birçok dişlinin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir makinadır. Bu sayede de motorun dönüş hızı, tekerleklere aracın sürüş koşuluna göre farklı hızlarda iletilebilir. Çok farklı hızların elde edilebilmesi için ise dişlilerin farklı çaplarda ve tasarımda olması gerekir. Bu arada birbiri üzerinde yüksek hızla dönen dişlilerin ses çıkarması da gayet doğal bir durumdur. Ancak günümüz araçlarında bu sesi en az indirebilmek için dişlilerin tasarımına özel bir önem verilmektedir. İşte tam da bu nedenle şanzımanın içinde bulunan dişliler, çalışma sesini en aza indirecek şekilde tasarlanırlar. Bu tasarım günümüzün birçok otomobilinde düz diş tasarımı yerine, dişlerin açılı olarak yer aldığı bir şekildedir ve bu tip dişliler “Helisel dişli” olarak adlandırılır.
Helisel dişliler düz dişlilere göre çok daha sessiz bir çalışma karakterine sahiptirler. Bu nedenle otomobillerde kullanılan şanzımanların ileri viteslerini oluşturan dişli gruplarında helisel dişliler kullanılır. İleri olarak adlandırdığımız viteslerde hal böyleyken, geri olarak adlandırdığımız viteste genellikle “Helisel dişli” yerine “Düz dişli” kullanılır.
Diğer taraftan düz dişliler, yapıları itibariyle helisel dişlilere göre özellikle yüksek hızlarda çok daha fazla ses çıkarırlar. Dişler arasındaki daha boşluklu yapı sonucu dişlerin birbirini kavraması helisel dişlilere göre daha kaba bir şekilde gerçekleşir ve bu nedenle dişlerin birbirleri arasında yaptığı küçük çarpışmalar sonucu çalışma sesi daha yüksek çıkar. Helisel dişlilerde ise dişler birbirleri üzerine çok daha iyi oturur ve bu sayede ses de çok daha düşük seviyede gerçekleşir.
Geri vites neden düz dişli ile tercih ediliyor?
Görüleceği gibi bir araç ile özellikle hızlı bir şekilde geri gidildiği zaman çıkan sesin sorumlusu geri vitesin düz dişli olarak tercih edilmiş olması ve bu tercihin 2 temel nedeni bulunuyor.
Birinci ve daha önemlisi;
Yukarıdaki paragraflarda belirttiğimiz gibi ileri viteslerde kullanılan ve çok daha sessiz çalışabilen helisel dişliler, birbirleri arasında geçiş yapmazlar ve de bulundukları yerde sabittirler. Vites değiştirme mekanizması, senkromeç denilen bir parça ile bu dişlilerin üzerinde hareket ederek vites geçişlerini ayarlar. Bu mekanizmanın kullanılmasının en büyük nedeni, helisel dişlilerin açılı diş yapısı nedeniyle birbirlerine düz dişliler kadar iyi geçiş yapamamasından kaynaklanır. Ayrıca açılı diş yapıları daha yüksek tork değerlerine dayanmalarını da sağlar. (Yazı görsel altından devam ediyor)
Diğer taraftan şanzımandaki geri vites dişlisi her zaman kullanılmaz ve sadece aracın geri gitmesi gerektiğinde sürücü tarafından devreye sokulur. Bu nedenle de dişli helisel dişlilerin aksine senkromeç sistemine sahip değildir ve dönüşünü aktaracağı diğer düz dişliye de vites geriye alındığı zaman bağlanır. İşte bu bağlanmanın rahat olabilmesi için dişlerin düz olması ve iki dişlinin birbirlerine rahat bir şekilde geçmesi gerekir. Bu da geri viteste düz dişli kullanılmasının en büyük nedenidir.
Aşağıdaki animasyonda ilk olarak vitesler ileri olacak bir şekilde değiştiriliyor ve sabit helisel dişliler üzerinde senkromeç mekanizması hareket ederek vitesleri değiştiriyor. Diğer taraftan mavi, yeşil ve kırmızı renkli 3 adet düz dişliden oluşan geri vites mekanizmasında; vites geriye alındığı zaman sisteme bağlanan mavi dişlide senkromeç bulunmuyor ve bu nedenle de diğer dişlilerin aksine hareketli bir çalışma prensibine sahip. İşte esas olarak bu nedenle geri vites dişlisinin sisteme rahat ve sorunsuz bir şekilde bağlanabilmesi için düz dişli tasarımı seçiliyor.
Manuel şanzıman senkromeç mekanizması ve geri vites çalışma prensibi
İkinci ve daha önemsiz neden ise;
Helisel dişliler yapıları itibariyle daha zor imal edilen ve bu nedenle de daha pahalı dişliler olmalarıyla öne çıkarlar. Ancak “Koskoca dişli kutusu içinde 3 tane dişli helisel olsa ne kadar maliyetli olabilir ki?” diye de sorabilirsiniz. Ancak burada genel maliyet, sadece dişlinin imalat maliyeti ile değil, bir de helisel dişlilerin senkromeç ile çalışabilir olma ihtiyacından artmaktadır. Ayrıca çok da kullanılmayan bir vites olması nedeniyle üreticiler düz dişlili geri vites mekanizmasını aynen kullanmaktadırlar. Ancak günümüzde belli seviyenin üstündeki ve konforu önde tutan bazı araçlarda geri viteste de daha düşük ses ile çalışan, helisel dişliye sahip şanzıman sistemleri mevcuttur. Siz de aracınızı belli bir hızda geri geri sürdüğünüz zaman yüksek bir ses ile karşılaşmıyorsanız, helisel dişlili bir geri vites mekanizmasına sahipsiniz diyebiliriz.
Mercedes Renault benzin motorlarını da kullanıyor mu sorusu birçok takipçimiz tarafından bize soruluyor. BMW ve Mercedes'in bazı Fransız PSA ve Renault motorlarını ne şekilde...
