Otomatik vites tipleri günümüzde otomobil üreticileri tarafından farklı çalışma prensiplerine sahip olarak tüketicilere sunuyorlar. Genel anlamda debriyaja ve vites koluna gerek kalmadan vites değişimlerini otomatik olarak gerçekleştiren bu tertibat büyük konfor ve kolaylık sağlar ve günden güne üreticiler ve kullanıcılar tarafından daha fazla tercih edilmektedir. Genel adı otomatik olmasına rağmen farklı isimler kullanılmakta ve kafa karışıklığına neden olabilmektedir. Bu karışıklığı azaltabilmek için incelememizde en yaygın şekilde kullanılan otomatik şanzıman tiplerine değineceğiz. İncelememizde çok fazla detaya girmeyecek ve daha sonra her bir şanzıman tipini ayrı ayrı işleyeceğiz.
Hangi ses araçta hangi sorunun işaretidir?
Yanlış yakıt kullanılırsa ne olur?
Benzinli motor nasıl çalışır?
Yanlış yakıt kullanılırsa ne olur?
Benzinli motor nasıl çalışır?
Geleneksel otomatik vites
1940’lı yıllardan günümüze kadar gelen otomatik vites teknolojisi geleneksel tip otomatik şanzımanın temelini oluşturmaktadır. Geleneksel kelimesinin kullanılması bu nedenledir ancak eski veya geri teknoloji olmasını ifade etmemektedir. Diğer otomatik şanzıman tiplerine göre en büyük farkı “Tork Konvertörü” isminde hidrolik direnç mantığıyla çalışan ve motorun dönüşünü şanzımana aktaran bir debriyaj mekanizmasının bulunmasıdır.
Diğer taraftan geleneksel otomatik şanzımanlarda planet dişli mekanizması denilen farklı bir dişli dizilimi vardır. İngilizce “Planet” kelimesi Türkçe’de “Gezegen” anlamına gelmektedir. Bu tip dişli grubunda aynen gezegen sisteminin güneş etrafında dizilimine benzeyen bir sistem mevcuttur. Hatta merkezde bulunan dişliye güneş dişlisi de denir. Bu dizilim nedeniyle dilimize bu şekilde geçmiştir. Manuel şanzımanlar da dahil bu tip bir dişli dizilime başka hiçbir şanzıman tipi sahip değildir.
 |
| ZF 8 ileri şanzıman – BMW ve VW Amarok |
 |
| Planet dişli gurubu |
Avantajları
- Yumuşak ve sarsıntısız vites geçişleri
- Sağlamlık
- Yüksek torka dayanıklık
- Manuel kullanıma imkan verme
Dezavantajları
- Tork konvertörü nedeniyle DCT’ye göre yavaş vites geçişleri
- Tork konvertörü nedeniyle tüketimin yükselmesi
Hangi marka hangi tip geleneksel otomatik şanzıman kullanılıyor?
- BMW tüm modeller (M modelleri hariç) – 8 ileri – ZF üretimi
- Mercedes – 7 ileri – 7G-Tronic
- VW – 8 ileri – ZF üretimi
- Honda CR-V – 9 ileri – ZF üretimi
- Opel – 6 ileri – AT6
- Audi – Tiptronic
- Peugeot – 6 ileri – EAT
Otomatikleştirilmiş manuel vites
Yarı otomatik vites ismiyle halk arasında adlandırılsa da tam adı otomatikleştirilmiş manuel şanzımandır. Temel olarak manuel bir şanzıman ve vites değişimini yapan elektronik ve mekanik bir sistemin birleşmesi ile oluşur. Geleneksel otomatik şanzımanların aksine planet dişli grubu yerine manuel şanzımanlarda bulunan dişli dizilimi mevcuttur. Ayrıca tork konvertörü de bulunmamaktadır. Motor ile şanzıman arasındaki bağlantıyı bir adet bilgisayar kontrollü debriyaj gerçekleştirir. Genellikle küçük ve kompakt sınıf araçlarda uygun fiyata otomatik şanzıman sunabilmek için tasarlanmıştır.
 |
| Otomatikleştirilmiş manuel şanzıman (Renault Easy-R) |
Suya hızla girilince hangi parçalar etkilenir?
Avantajları
- Ucuz maliyet
- Manuel kullanıma imkan verme
Dezavantajları
- Yavaş vites geçişleri
- Sarsıntılı vites geçişleri
Hangi marka hangi kısaltma ile otomatikleştirilmiş şanzıman kullanılıyor?
- Opel – Easytronic
- Fiat – Dualogic
- Renault – Quickshift
- VW – ASG
- Peugeot – ETG
- Renault (Dacia) – Easy R
Çift Debriyajlı Otomatik Vites (Dual Clutch Transmission) – DCT
Genel çalışma prensibi itibariyle oldukça gelişmiş ve çift debriyajlı bir otomatikleştirilmiş manuel şanzımandır. Geleneksel otomatik şanzımana en büyük alternatiftir ve markalar büyük bir hız ile DCT tipi şanzımana geçiş yapmaktadırlar. Seri olarak ilk kez 2003 yılında VW Golf MK R32 modelinde kullanılmıştır.
DCT otomatik şanzımanlarda tork konvertörü yoktur ve motor ile şanzıman arasındaki bağlantıyı bilgisayar kontrollü 2 adet debriyaj gerçekleştirir. Birbirleri ile iç içe bulunan bu debriyajlardan dışta bulunan çapı büyük olan (sarı) tek vitesleri, içte bulunan çapı dar olan (mavi) ise çift vitesleri değiştirir. Debriyajlardan bir tanesi vitesi ayırırken aynı anda diğer debriyaj da vitesi değiştirir. Bu sayede değişimler çok yüksek bir hız ile gerçekleşir.
 |
| Çift debriyajlı otomatik şanzıman (DCT-DSG-EDC) |
Avantajları
- Çok hızlı vites değişimleri sağlar
- Sarsıntısız vites geçişleri
- Manuel kullanıma imkan verme
Dezavantajları
- Sıkışık trafikte ısınma problemi
Hangi marka hangi kısaltma ile otomatikleştirilmiş şanzıman kullanılıyor?
- VW, Skoda, Seat – DSG (Direct Shift Gearbox, Direkt Schalt Getriebe)
- Audi – S-Tronic
- Porsche – PDK
- Renault – EDC
- Ford – Powershift
- BMW – M-DCT ( M modelleri)
- Kia – DCT
- Fiat – TCT
CVT otomatik vites (Continuously Variable Transmission)
Tüm otomatik şanzıman seçenekleri içerisinde motor hızını kademelendirmek için dişli kullanmayan tek tip CVT otomatik şanzımandır. Dişliler yerine 2 adet metal koni ve bu iki koni arasında hareketi aktaran çelik bir kayış mevcuttur. Adından da anlaşıldığı gibi yani “Sürekli değişken şanzıman” sayesinde bu konilerin hıza göre açılıp kapanması sonucu çok farklı oranda kademeler elde edilebiliyor ve bu sayede dişlilerin yaptığından çok daha pürüzsüz bir his elde edilebiliyor.
 |
| CVT şanzıman |
Avantajları
- Özellikle şehir içi kullanımda düşük yakıt tüketimi
- Dişli geçisi olmadığı için sarsıntı da yok
Dezavantajları
- Hızlanmalarda uğultulu çalışma
Hangi modeller CVT otomatik şanzıman kullanılıyor?
- Honda – CVT
- Audi – Multitronic (2016 yılından itibaren kullanılmayacak)
- Subaru – Lineartronic
