Haziran ayına girmemizle beraber havalar iyice sıcaklığını hissettirmeye başladı ve bunun sonucu olarak da cam açmak artık birçoğumuz için yeterli gelmeyebiliyor. Ayrıca cam açılması belli hızların üstünde tüketimi yükselttiği gibi kabindeki sesin ve hava akışının artmasına da neden olarak konforu bozmaktadır. İşte tam da burada klima ihtiyacı ortaya çıkıyor. Biz de konforumuzu ciddi anlamda yükselten bu donanım ile ilgili bir yazı yazmaya karar verdik.
Klima ne demektir?
Klima kelimesi İngilizce’de “Air Conditioning” ifadesi ile anılır ve AC veya A/C kısaltmaları ile belirtilir. “Air” kelimesi Türkçe’de Hava anlamına, “Conditioning” ise Şartlandırma anlamına gelmektedir. Kısacası mevcut havanın özelliklerinin değiştirilmesi olarak da ifade edilebilir. Ancak Türkçe’de ağırlıklı olarak kullanılan Klima kelimesi görüldüğü gibi İngilizce Air Conditioning ifadesi ile benzememektedir. Diğer taraftan İklimlendirme ifadesi de bazı otomobil markaları tarafından kullanılmaktadır ve İngilizce “Climatization” kelimesinden gelmektedir. Bu kelime ise “Climate” kelimesinden türemiştir ve “Fransızca karşılığı da “Climat” dır. Türkçesi ise İklim anlamına gelmektedir. Yani sonuçta Klima kelimesi büyük bir ihtimalle Türkçe’ye Fransızca “Climat” kelimesinden geçmiştir. Ancak yaptığı işe göre isim koyacak olursak “İklimlendirme” daha doğru bir ifadedir diye düşünüyoruz.
Klima ne zamandan beri otomobillerde kullanılıyor?
1902 yılında Amerikan Willis Carrier tarafından icat edilen klimaların otomobillerde kullanılması ilk olarak 1933 yılında gerçekleşmiştir. New York merkezli bir firma limuzin ve lüks araçlara sonradan klima montajını gerçekleştiriyordu. Ancak Packard markası 1939 yılında ilk kez otomobillerde fabrika çıkışı bir opsiyonel donanım olarak klima sistemini sunmaya başlamıştır.
 |
| 1939 Packard
Klima sistemi hangi parçalardan oluşur? |
Klima sisteminin 2 temel amacı vardır. Birincisi havayı soğutmak ikincisi de havanın nemini azaltmak. Sıcaklığı ve nemi düşürülen ortam bu sayede daha konforlu hale gelmektedir. Genel çalışma prensibi ise her mutfakta bulunan buzdolabı mantığına benzemektedir. Aklımıza yatması açısından soğutmak istediğimiz yolcu kabinini buzdolabının yiyecek bölmeleri olarak kabul edebiliriz. Klima sistemi ise buzdolabının içerisindeki tertibat ile aynı prensipte çalışır. Genellikle kapalı bir sistemdir ve düşük basınç ile yüksek basınç olarak iki farklı hattı mevcuttur. Sistemi oluşturan komponentler ise şu şekildedir.
- Soğutucu Gaz (R134a) – Klima gazı
Klima sisteminde hayati öneme sahip olan R134a gazı renksizdir ve ozon tabakasına zarar veren R12 gazı yerine 1990’lı yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Yüksek basınç altında sıvı hal alabilen ve düşük sıcaklıklarda buharlaşabilen özel bir gazdır ve klima sisteminin çalışma prensibi tamamen R134a gazının özelliklerine göre tasarlanmıştır. Piyasada klimanın gazı bitmiş dendiği zaman aklınıza bu gaz gelebilir.
 |
| R134a soğutucu gazı |
- Kompresör (Yüksek basınç hattı)
Kompresörler temel olarak gaz formundaki maddelerin basıncını arttırmak için kullanılır. Genellikle krank milinden hareketini alan bu parça klima sisteminde sirkülasyonunun olmasını sağlar ve sistemin güç kaynağıdır. Sadece gaz formunu basınçlandırabildiği için soğutma sıvısı R134a kompresöre girerken gaz halinde olmak zorundadır. R134 gazının yüksek basınç altında sıvı hale gelebilmesinde kompresörün büyük katkısı vardır.
 |
| Klima sistemi kompresörü |
- Klima radyatörü – Kondensatör (Yüksek basınç hattı)
Kompresörden gelen ve basıncın etkisi ile sıcaklığı artan havanın soğutulması gereklidir. Aksi takdirde yüksek basınçlı R134 gazı sıvı hale geçemez. Kondensatör genellikle motor soğutma radyatörünün önünde bulunur ve fan yardımı ile soğutulur. İçerisine giren R134 burada düşük sıcaklık ve yüksek basınç sayesinde gaz halinden sıvı haline geçer. Buzdolablarının arkasında bulunan kafes şeklindeki teller de tipik bir Kondensatör’dür.
 |
| Kondensatör |
- Kurutucu filtre (Yüksek basınç hattı)
Bu maddenin aracın içerindeki nemin alınması ile alakası yoktur. Tamamen kapalı sistemdeki nemi arındırmak içindir. Gaz halden sıvı hale ve sıvı halden gaz hale geçiş sırasında basınç ve sıcaklığın etkileri ile R134a içerisinde nem oluşumları gerçekleşebilir. Klima radyatöründen çıkan yüksek basınçlı ve sıcaklığı düşürülmüş R134a gazı artık sıvı formundadır ve soğutma sırasında içerisinde nemden kaynaklanan buz kristalleri oluşmaması için bu nemden arındırılması gereklidir. Nemden dolayı oluşabilecek buz kristalleri sistemde bulunan mekanik aksama zarar verme potansiyeline sahiptir. Bu nedenle de Kurutucu sistemin sağlığı açısından önemli bir filtreleme görevine sahiptir.
- Genleşme valfi – Basınç valfi (Düşük basınç hattı)
Genleşme valfi sistemde kompresörün yaptığı basınç yükseltme işleminin tam tersini yapar ve kurutucudan yüksek basınçla ve sıvı halde gelen R134a’nın basıncını düşürür. Basıncı düşürülen R134a soğutma sıvısı evapotöre girmeden hemen önce tekrar gaz hale dönmeye meyilli hale gelir.
 |
| Klima genleşme valfi (basınç valfi) |
- Evaporatör (Düşük basınç hattı)
Genellikle ön yolcuların ayak hizasında ve kabin içerisinde konumlu olan bu parçada kondensatörde olduğu gibi ince kanallı dolambaçlı bir yapı vardır ve bir çeşit radyatördür. Ayrıca hava akımı sayesinde de soğuktur ve aynen kondensatöre benzer şekilde R134a soğutucusunun madde halini değiştirir. Ancak klima radyatöründe gaz halden sıvı hale olan geçiş evaporatörde sıvıdan gaza geçiş şeklinde tam ters şekilde gerçekleşir. Hem düşük basıncın etkisi hem de soğuk kanallardan geçen R134a sıvısı burada gaza dönüşür ve kompresörün ihtiyaç duyduğu gaz hali elde edilir.
Evaporatörün önünde bulunan blower fanlar yani üfleçler kabin içerisindeki sıcak havayı dışarı atar. Ayrıca dış havayı sıcaklığı yaklaşık 0 C derece olan evaporatörün üstünden geçirir ve kabin içerisine bu sayede soğuk hava gönderilir. Sonuç olarak kabindeki sıcak hava, soğuk hava ile yer değiştirmiş olur. Ayrıca sıcaklığı düşen kabinin nemi de bu soğuma sayesinde azalmış olur.
Klima sistemi nasıl çalışır?
Klima sisteminin nasıl çalıştığını sistemin parçalarını izah ederken aslında detaylı bir şekilde anlattık. Ancak anlaşılmayan noktalar olabileceği için kısa bir şekilde madde madde üzerinden geçeceğiz.
 |
| Klima çalışma prensibi |
- Klima sistemi kumandalardan açılınca kompresör çalışır. (1) – Yüksek basınç hattı
- Kompresör soğutucu gazın basıncını yükselterek klima radyatörüne gönderir. (2) – Yüksek basınç hattı
- Basıncı ve dolayısı ile sıcaklığı artan bu gazın sıvı hale gelmesi için soğutulması gereklidir. (2) – Yüksek basınç hattı
- Soğuyan ve basıncı da yükselen gaz klima radyatöründe sıvı hale dönüşür (2) – Yüksek basınç hattı
- Kurutucuya giren yüksek basınçlı sıvı formdaki R134a’nın içerisindeki nem evaporatörde kristalize olmaması için filtre edilir (3) – Yüksek basınç hattı
- Neminden arınan yüksek basınçlı soğutma sıvısının basıncı genleşme valfinde düşürülür (4) – Düşük basınç hattı
- Basıncı düşürülen soğutma sıvısı Evaporatöre girer (5) – Düşük basınç hattı
- Evaporatörde daha da soğuyan ve basıncı düşmüş olan sıvı R134a gaz formuna dönüşür ve tekrar kompresöre girer. (5)
- Sirkülasyon bu şekilde başa dönmüş olur ve sürekli tekrarlanır
- Klima kumandalarından daha önce aktive edilmiş olan fanlar kabindeki sıcak havayı dışarı atar (5)
- Fanlar ayrıca havayı 0 C derece olan evaporatörün üstünden geçirir ve kabin içerisine soğuk hava gönderir (5)
- Bu sayede kabin içerisindeki sıcak hava soğutulmuş hava ile yer değiştirir.
