Rodaj ve motor açmak yeni satın alınmış araçlar için sık bir şekilde kullanılır. Geçmiş dönemlerden beri birçok kişi tarafından uygulansa da geçerliliği her zaman tartışma konusu olmuştur. Kimileri bu durumun mevcut teknolojik gelişmeler sonrası gerekli olmadığını düşünse de kimileri motor ömrü açısından hala geçerli bir uygulama olduğunu düşünür. Biz de bu doğrultuda yeni bir araç satın alındığı zaman rodajın gerekli olup olmadığını izah etmeye çalışacağız.
Rodaj ne demektir?
Rodaj kelimesi Türkçe’ye Fransızca “Rodage” kelimesinden geçmiştir ve kelimenin Türkçe teknik anlamı “Alıştırma” olarak tercüme edilmektedir. Yani birbiri ile eş zamanlı çalışan parçaların uyum süresi olarak da bu kelime genişletilebilir. Aslında “Alıştırma” kelimesi gerçekten de güzel bir kelime çünkü oto sanayide zaman geçiren kişilerin anımsayacağı gibi bu kelime yeni işlem görmüş veya yeni parçaların ilk anda birbirleri ile el yardımı ile yavaş bir şekilde hareket ettirilmesi eylemine karşılık geliyor ve bu şekilde kullanılıyor. Diğer taraftan Rodaj kelimesi “Motor açma” olarak yaygın bir şekilde kullanılsa da aslında doğrusu “Alıştırma” kelimesidir diyebiliriz. Motor açma biraz sanayi dili olmasıyla öne çıkıyor diye düşünüyoruz.
Performans hava filtresi nedir? Gücü nasıl yükseltir?
Performans hava filtresi nedir? Gücü nasıl yükseltir?
Aslında Rodaj kelimesi konusunda yapılan yanlışlardan birisi de eylemi sadece motor ile sınırlamaktır. Çevremizde kullandığımız birçok şeyin bir alışma dönemi vardır ve bu o ürünün çok kaliteli olup olmaması ile de alakalı değildir. Bu konuya güzel örneklerden birisi de ayakkabılardır. Çok kaliteli bir mağazadan pahalı bir ayakkabı almış olabilirsiniz ancak bu ayakkabının sizin ayağınıza uygun hale gelmesi için belli bir süreye ihtiyaç vardır. Bu süre ayakkabı ile ayağınızda yürüme süresi ile ölçülebilir. Belli bir kullanım süresi sonunda ise ayağınızın şekline uyum sağlayan ayakkabı sizi çok daha fazla rahat ettirir. İlk aldığınızda kaliteli olmasına rağmen ayağınızı rahatsız edebilecek bu ayakkabı ile belli bir süre yürümeden koşmaya kalkarsanız büyük ihtimalle ya ayağınızı burkulur ya da sert yapısı nedeniyle derinizi tahriş edebilir. Kısacası ayakkabının bile bir rodaj süresi vardır.
Rodaj gerekli mi?
Rodajın yeni olan birçok şey için gerekli olduğunu yukarıdaki ayakkabı örneğinden zaten cevaplamıştık. Ancak şunu da belirtmekte fayda var. Otomobil üretim teknikleri ve yağ teknolojisinde yaşanan gelişmeler sonucu parçalar artık çok daha hassas ve düşük toleranslarla imal ediliyor ve motor yağları da çok daha dayanıklı ve düşük viskoziteye sahip. Bu da alıştırma yani rodaj döneminin günümüz araçlarında artık daha kısa sürelerde tamamlanmasını sağlıyor.
Wastegate nedir? Blow Off ile ne farkı vardır?
Wastegate nedir? Blow Off ile ne farkı vardır?
Diğer taraftan Rodaj kelimesi sanayi dilinde motor açmak olarak yerleşmiş olsa da yeni bir aracın tüm mekanik parçaları rodaj dönemi içerisinde değerlendirilmelidir. Sonuçta birbirleri ile ilk kez birleştirilen ve çalışmaya zorlanan binlerce farklı parça söz konusudur. Başta motor olmak üzere, şanzıman, turbo, intercooler, klima, diferansiyel, frenler, süspansiyon sistemi ve benzeri parçaların bir alıştırma dönemi vardır.
Şöyle bir örnek de vermeden geçemeyelim; Triger kayışına bağlı devridaim pompasını ele alalım. Soğutma sıvısını motor soğutma sisteminde sirküle eden bu pompa genellikle motor üzerine monte edilir ve cıvataları iyi sıkılmaz ise gevşeme yaparak Triger kayışının sıyrılmasına veya kopmasına sebebiyet verebilir. Bunun sonucu olarak da ateşleme zamanlaması bozulur, pistonlar ve supablar çarpışır. Kısacası motorun hayati parçaları da dahil birçok parçanın tamamen değişmesi gerekebilir.
Yukarıdaki örnekten görüleceği gibi çok fazla denenme fırsatı olmamış bir aracın farklı parçalarında montajdan kaynaklı hatalar da olabilmektedir. Çalışmanın yarattığı baskı ve titreşim monte edilmiş parçaların hata vermesine de neden olabilir. Kısacası araç daha yeni ve hiç yol yapmamış diye düşünerek zorlamak hem alışmamış parçaların zorlanmasına hem de montaj sırasında gözden kaçan bazı hataların ansızın ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu da rodajı her iki şekilde de gerekli kılmaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı da özellikle ilk 2000km boyunca aracı daha dikkatli kullanmak gereklidir. Montaj hatası olduğu ve parçaların alışma süresi düşünülerek temkinli kullanmak kimseye bir şey kaybettirmez diye düşünüyoruz.
Rodaj süresi araçta hangi parçaları kapsar?
Motor
Her ne kadar oldukça hassas toleranslarla üretiliyor olsa da motorun piston-segman-silindir duvarı bölümleri ilk kullanımda daha sıkı bir yapıya sahiptir. Motor yağına rağmen metalin metale sürtmesi sonucu ise bu fazla kısımlar birbirlerini yontarlar. Bunun sonucu olarak da motor yeniyken bir miktar daha yüksek çalışma sıcaklığı gerçekleşebilir. Ancak rodaj kurallarına uymayarak motoru zorlamak bu ısının artmasına, aşınmaların daha çok ve homojen olmamasına neden olabilir. Bu nedenle de motor daha dikkatli ve zorlanmadan kullanılmalıdır.
Motor Yağı
Motor yağı ilk 100-150km’de piston-segman-silindir duvarı sürtünmesiyle kaynaklı olarak mikro boyutta metal partikülleri ile dolar. Her ne kadar yağ filtresince süzülüyor olsa da yağın sirküle olması sırasında en ince partiküller piston-segman ve silindir duvarı arasına girebilir ve çiziklere neden olabilir. Ayrıca yukarıda bahsettiğimiz nedenlerle sıcaklığı da normale göre daha fazla yükselebilir. Bu nedenle masraflı bir uygulama olsa da ilk 150-200km sonra motor yağını değiştirmek motorun ömrü açısından önemlidir. Ayrıca turbo beslemeye sahip motorlarda yağlamanın motor yağıyla gerçekleşmesi nedeniyle rodaj döneminde yağın durumu daha da önem kazanmaktadır.
Bunun yanında rodaj süresinin bitimi olan 2000km’de de tekrar yağ değişimi yapmak motorun ömrü ve verimi için oldukça ideal bir durumdur ancak marka ve modele göre en az 400-500TL’den başlayan bu masraflar birçok kullanıcı tarafından tercih edilmemektedir. Bu uygulamanın çok fazla tercih edilmemesinin bir nedeni de artık satın alınan araç ile 200.000km-300.000 km yapan çok fazla kişinin olmamasıdır. Günümüzde sıfır km araç alan birçok kişi en fazla 100.000-150.000km sonra aracını satmaktadır. Ancak özellikle yük ve yolcu taşımacılığı ile bir yıl içerisinde 150.000-200.000km yapan araç sahiplerinin bu uygulamayı mutlaka yapması gerekir diye düşünüyoruz.
Şanzıman
Şanzımanda motorun aksine sürtme yoluyla aşınan parça yoktur. Dişliler birbirleri üzerinde döner ve hareketi aktarır. Ancak yine de bir sıkılık mevcuttur ve bu nedenle de sıcaklık yüksek devirli kullanımlarda artabilir. Bu da özellikle dişlilerin erken aşınmasına neden olabilir. Ancak yine de motor yağında olduğu gibi şanzıman yağında da bir süre sonra değişikliğe gütmek şanzımanın ömrü açısından yarar sağlar.
Süspansiyon sistemi ve şasi
Rodaj döneminde süspansiyon sisteminde gerçekleşebilecek en büyük sorun hatalı bağlanmış parçaların titreşim ve yüksek hız nedeniyle gevşemesiyle gerçekleşebilir. Bu da parça kırılmasına veya kopmasına dolayısıyla da kaza olmasına neden olabilir. Her ne kadar araçlar fabrikadan çıkmadan her tarafı çok iyi bir şekilde kontrolden geçse de ender de olsa karşılaşılan bir durumdur. Bu da rodaj süresince aracın temkinli kullanılmasını gerektirir.
Lastikler
Lastikler üretim sonrasında yapılarının bozulmaması nedeniyle özel bir koruyucu ile kaplanır. Ancak bu koruyucu kaygan bir yapıya sahiptir ve kullanılmaya başlandığı zaman lastiğin yol tutuş özelliklerini azaltır. 15-20km’lik sürüş sonrası ise bu kaplama lastikten sıyrılır. Biz yine de 40-50km’lik bir kullanımın temkinli yapılmasını tavsiye ediyoruz.
Frenler
Aracının fren balatasını veya diskini değiştiren kişiler iyi bilir ki; işlem sonrası frenlerde bir miktar boşluk ve dengesizlik hissedilebilir. Bu fren diski ile fren balatasının yeni olmasından ve birbirlerinin yüzeylerine iyi oturmamasından kaynaklanır. Ancak belli bir süre sonra her iki yüzeyin birbirine sürterek aynı düzlükte yüzeye sahip olmasıyla sistem düzene girer. Kısacası iki parça birbirine alışır.
Ancak aracın yeni olmasına rağmen gereksiz sert frenler yapmayı gerektirecek sürüş tarzı belirlemek hem birbirine alışmamış fren parçaları yüzünden fren performansını düşürerek tehlike yaratır hem de bu süreçte frenlerin düzensiz aşınmasına ve erken yıpranmasına neden olur. Bu nedenle de ilk 200-300km disk ve balata birbirine alışıncaya kadar sert fren yapmayı gerektirecek hareketlerden kaçınmak gereklidir.
Rodaj süresi ve kullanım tarzı nasıl olmalıdır?
Bazı araçların kullanım kılavuzlarında rodaj süresi ile alakalı olarak en ufak bir bilgi bulunmasa da biz çok özel bir araçtan birebir örnek vererek bu başlığı açmak istiyoruz. Seçtiğimiz araç BMW M4 gibi çok üstün performansa sahip bir araç olsa da içten yanmalı motorların prensibi sonunda aynı ve sadece teknolojileri değişiyor. Kısacası burada elde edeceğimiz oranlar normal araçlarda da kullanılabilir.
Şimdi BMW M4 için kulanım kılavuzunda rodaj için önerilenlere bakalım;
- İlk 2000km
- 5500d/d motor devrinin üzerine çıkılmamalı
- 170km/saat hızın üzerine çıkılmamalı
- Ani ara hızlanmalar yapılmamalı
- tam gaz hızlanma yapılmamalı
- 2000km-5000km arası
- Motor devri sınırı yok
- 220km/saat hızın üzerinde uzun süre kalmamalı
Şimdi BMW M4’in teknik verilerine bakalım;
- Maksimum güç devri: 5500-7300d/d arası
- Maksimum tork devri: 1850-5500d/d arası
- Maksimum hız: 280km/saat (limitörsüz)
Görüleceği gibi maksimum gücünü 7300d/d’da elde eden BMW M4 8000d/d motor hızına kadar çıkabilir. Ancak BMW maksimum gücün ilk olarak alındığı ve maksimum torkun da maksimum olarak alındığı 5500d/d’yı rodaj dönemi için geçmemeli olarak tavsiyede bulunuyor. Kısacası motorun çevirebildiği maksimum devrin en fazla %70’ine kadar çıkılması gerektiğini söylüyor. Maksimum hız olarak bakılırsa 280km/saat görebilen bir araç için ilk 2000km’de verilen 170km/saat gerçekten de düşük ve yaklaşık olarak son hızın %60’ına karşılık geliyor. Kısacası ilk 2000km’de aracın potansiyelinin %65’ini geçmememiz gerektiğini belirtiyor da diyebiliriz. Ayrıca 2000-5000km arasında temkini elden bırakmamak gerektiğini açık bir şekilde belirtiyor.
Her ne kadar rodaj bilgilerini değerlendirdiğimiz BMW M4 özel bir motora sahip sıra dışı bir araç olsa da elde ettiğimiz %65 değeri diğer tüm araçlar içinde geçerli diye düşünüyoruz. Kısacası seçilecek aracın teknik verilerine %65 değeri uygulanarak rodaj değerleri yaklaşık olarak elde edilebilir. Bu nedenle hem dizel hem de benzin motoru ile standart bir araç olarak kabul ettiğimiz Ford Focus’a %65 oranını uygulayabiliriz.
%65 değerini uygulamak için Ford Focus 1.0lt Ecoboost (benzin) motorunu seçelim;
- Maksimum güç devri: 6000 d/d arası
- Maksimum hız: 194km/saat
Şimdi ortalama rodaj oranı %65 değerini Ford Focus 1.0lt Ecoboost motora uygulayalım;
- Maksimum rodaj devri: 3900 d/d arası
- Maksimum rodaj hızı: 126km/saat
%65 değerini uygulamak için Ford Focus 1.5lt TDCi (dizel) motorunu seçelim;
- Maksimum güç devri: 3600 d/d arası
- Maksimum hız: 195km/saat
Şimdi ortalama rodaj oranı %65 değerini 1.5lt TDCi (dizel) motora uygulayalım;
- Maksimum rodaj devri: 2500 d/d arası
- Maksimum rodaj hızı: 127km/saat
Yukarıdaki değerlerden görüleceği gibi ortalama güçte turbo-benzin motora sahip bir araç için 3900d/d ve ortalama güçte bir dizel motora sahip araç için 2500 d/d’yı ilk 2000km geçmemek motorun ve aracın genel sağlığı açısından oldukça önemli. Bu doğrultuda rodaj döneminde yapılması gerekenleri özetlersek mecbur kalmadıkça;
- Aracın çıkabildiği maksimum motor devrini %65 oranında kullanmak
- Aracın maksimum hızına %65 oranında yaklaşmak
- Ani ve sert gaz tepkilerinde kaçınmak
- Ani ve sert fren tepkilerinden kaçınmak
- Aracı yoracağı için düşük devir yüksek vites kullanımından kaçınmak
